Verdiepen

Hier vind je achtergrondinformatie bij het thema, voedsel voor je spiritualiteit
en tips voor de geloofsopvoeding.

Wie wil heilig worden?

“Do not touch”, stond er op een tafel in de hoek. We zaten in een Thais restaurant, gesteund door kussens in plaats van gewone (westerse) stoelen. De kleine tafel in de hoek was me eerder niet opgevallen, maar nu vroeg ik me af waarom je hem niet mocht aanraken. Misschien waren de voorwerpen breekbaar, of misschien had het met gevaarlijke elektrische draden te maken. En toen snapte het. Het was geen tafel, het was een altaar met heilige beelden.

Zoiets kom je niet gauw tegen in hedendaags Nederland: een afgescheiden, 'heilige' plek in een ruimte. In onze tijd van secularisatie zet men een boeddhabeeld zomaar neer, als decoratie. Er wordt geen religieuze boodschap mee uitgedragen. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg, is de gedachte. Want, denkt men, als God overal is (als God überhaupt bestaat), dan ga je niet voortdurend buigen of knielen, toch? Afgezonderde heilige plekken zijn dan niet nodig. Afgelopen december keek ik met verbazing naar een kerstviering in een kerk waar kinderen letterlijk op de altaartafel klommen: het altaar werd gebruikt als een verhoogd platform, een hulpstuk in een toneelstuk. En de viering was toch heus voorbereid door leden van de parochie. De kinderen zullen vertrouwd raken met het kerkgebouw, maar zullen ze eerbied voor het heilige meekrijgen?
Een ander voorbeeld is dat van een pastoraal werkster die kwam werken in een kerk waar het er inmidddels informeel eraan toe ging. Mensen banjerden over het priesterkoor, er werd luid gepraat. Zij begon, telkens als ze langs het tabernakel kwam, God te groeten met een kleine buiging. "Al na een paar weken werd mijn voorbeeld nagevolgd. Er ontstond een sfeer van eerbied in de kerk".

Ik wil daarom graag even stil staan bij het veranderde begrip 'heilig' in onze samenleving en daarbij de vraag te stellen of de ontwikkelingen zondermeer goed zijn. Want volgens mij missen we iets wezenlijks wanneer we de eerbied voor het heilige kwijtraken.

Tekenend vind ik de reeks artikelen in Trouw in 2013, met als leidraad de vraag, “Wat is voor jou heilig?” In onze tijd is 'heilig' iets subjectiefs geworden. Ikzelf bepaal wat van fundamentele belang is. Zo’n interpretatie van 'heilig' staat haaks op wat de christelijke traditie en de andere wereldreligies voorstellen: dat alleen God staat voor wat heilig is. De Almachtige is heilig en maakt heilig (door zijn actieve betrokkenheid). Zie bijvoorbeeld Mozes in Exodus (15,1-18): “Ik wil zingen voor de Heer, want Hij is de Hoogste …. schrikwekkend en heilig.” In het verhaal van de brandende doornstruik (3,1-11) zegt God tegen Mozes: “Kom niet dichterbij en doe je sandalen uit, want de plaats waar je staat is heilige grond”. Het is de presentie van God zelf die heiligt, en de gepaste houding van de mens hier tegenover is eerbied.

Waarom trekt God een grens tussen zichzelf en Mozes? Vandaag veronderstellen we dat het afbakenen van terrein een manier is om de heersende macht in stand te houden. Maar dit is niet de reden waarom Mozes niet dichterbij mag komen. God wil zijn macht niet voor zichzelf houden. Integendeel: heel de Bijbel laat zien dat God zijn leven, zijn heiligheid, met de mensheid wil delen. Maar dit delen kan alleen gebeuren met God als 'leidinggevende'. Er blijft een fundamenteel verschil tussen de Schepper en zijn schepsel dat niet overbrugd kan worden door de mens zelf. Waar de mens de zaak regelt, beperkt hij God tot de menselijke maat. En dan is het God niet meer.

In de visie van het christendom kan iedere persoon een heilige zijn. Sterker nog, dat is ieders roeping. In Efeziërs (1,4) lezen we: “Al voordat de wereld gemaakt werd, koos God ons uit om bij Christus te horen. Daardoor kunnen wij als heilige en volmaakte mensen voor Gods troon staan". Op Allerheiligen, 1 november, worden we hieraan herinnerd. Maar hoe werkt dat? Hoe word je een heilige?

Volgens paus Franciscus in zijn recente exhortatie, Evangelii gaudium, is de meest directe route als volgt: we moeten ons Jezus “her-inneren” in dubbele zin. Eerst moeten we terugblikken op zijn dienst en zijn levensoffer, want deze “Heilige van God” (Marcus 1,24) toont hoe heiligheid eruitziet in de praktijk. Verder moeten we Hem ook werkelijk binnenlaten in ons leven. Verbonden met Jezus, gesterkt door zijn Heilige Geest, worden ook wij heilig.

Is het eindresultaat hiervan een leger van sandaaldragende kopieën van Jezus? Nee. Heiliging betekent niet de verdwijning maar juist de voltooiing van de eigen identiteit. Een heilige is de unieke persoon, als mens volgroeid. Betekent het dan misschien een vlucht uit de wereld? Nee, want Jezus richt ons altijd weer op onze naaste. Wij werken mee aan zijn liefhebben van de wereld.

“Heilig, heilig, heilig is de Heer,” zegt Jesaja (6,3), “en heel de aarde is vol van zijn heerlijkheid.” Blijkbaar is het heilige dan toch een aardse zaak. Maar wel op de juiste manier verstaan.

TS