Verdiepen

Hier vind je achtergrondinformatie bij het thema, voedsel voor je spiritualiteit
en tips voor de geloofsopvoeding.

Gods goede duisternis

Vroeger kon je leuke spullen vinden in de kelder van mijn oma – speelgoed, oude kleren en dergelijke – maar daar bleef ik nooit lang spelen, want het was donker en gaf een onbehaaglijk gevoel. Later vroeg ik me af, waarom eigenlijk? Want een duistere kamer is niet per se anders dan een verlichte kamer. Het is alleen dat je daar minder goed kan zien.

Licht en donker, positief en negatief?
Niettemin zit vrees voor het donker diep in de mens: we kijken naar het licht als iets positiefs en associëren duisternis met onwetendheid, gevaren, lijden en het kwade. De Bijbel versterkt deze associatie met teksten zoals: 'Moordenaars staan op in het donker,' (Job 24,14), en 'Laten we ons ontdoen van de werken van de duisternis en ons toerusten met de wapens van het licht' (Romeinen 13,12). De heilige Johannes gaat hier nog steviger op in wanneer hij Jezus 'het licht van de wereld' noemt (Johannes 8,12) en ons aanroept om in zijn licht te leven (1 Johannes 1,7).

Toch is hiermee niet alles gezegd over het donker, ook niet door de Bijbel. Integendeel. De eerste verzen van de Bijbel (Genesis 1,1-5) herinneren ons dat de duisternis een schepsel van God is, en geven aan dat de duisternis er is om een reden.

Het donker is nodig
Wat zou die reden(en) kunnen zijn? Wat hebben we aan het donker – of in de brede zin, aan de ‘schaduwkant’ van ons leven?

Misschien moeten we eerst denken aan het belang van de nachtrust. Een mens kan niet alleen maar licht verdragen. Licht geeft ons energie, maar is ook vermoeiend. In het donker vinden we bescherming en geborgenheid, en komen we tot rust. Dit geldt ook voor de hele natuur. Hierdoor mogen en kunnen we de volgende dag weer fris beginnen.

God ontmoeten in de nacht
Bijzonder van de nachtrust van de mens is hoe deze ‘passiviteit’, juist actief gebruikt wordt door God. De Bijbel vertelt menig verhaal over hoe God de mens aanspreekt in een droom. Zie Jozef uit het Oude Testament (Genesis 37,5) en Jozef uit het Nieuwe Testament (Matteüs 2,13), maar ook de roeping van SamuËl (1 Samuel 3,2-4). Door de slaap wordt de mens ‘gevoed’ (vgl. Psalmen 127,2). Dit herken ik uit mijn eigen leven. Niet zelden worstel ik overdag met een probleem dat ineens opgelost wordt in de nacht – of in de ochtend daarna, wanneer ik uitgerust ben. Misschien werkt het zo, opdat we leren vertrouwen op God en niet denken dat we alles zelf op kunnen lossen.

Alles komt voort uit Gods hand
Maar hoe zit het dan met de associatie van duisternis met het kwade? Als ‘duisternis’ verwijst naar deze negatieve kant van ons bestaan, kunnen we zelfs hieraan een positieve draai geven?

Jazeker, en eigenlijk brengt dit ons heel dichtbij de kern van ons geloof. Om dit te verstaan moeten we een beroep doen op twee theologische principes. Het eerste (dit heb ik al een beetje aangekaart) luidt: alles wat bestaat, komt voort uit de goedheid van God en blijft onlosmakelijk verbonden met zijn goedheid (vgl. de leer van de heilige Thomas van Aquino). Met andere woorden, niets kan louter kwaad zijn. (Zelfs de duivel niet, tot zijn eeuwige frustratie!) Alles valt onder Gods plan en heeft uiteindelijk, al is het nu niet zichtbaar, een positieve betekenis.

De tweede principe stelt de heilsgeschiedenis voor als een proces waarin alles, inclusief het negatieve, opgenomen wordt en veranderd wordt in het goede. De zondeval mogen we een 'gelukkige fout' noemen (we zingen ‘O felix culpa!’ in de Paaswake, 'O gelukkige schuld') omdat de oerzonde ons Jezus als Verlosser heeft gebracht. Volgens dezelfde logica is Goede Vrijdag voor ons goed: omdat uit de dood van Jezus de Verrijzenis voortkomt en dus onze eigen verlossing. Uit ons dagelijkse leven zullen we zeker (hoop ik!) momenten herkennen die in eerste instantie pijnlijk (‘donker’) waren, die later blijken bron te zijn voor nieuwe inzicht, sterkte en compassie.

Lieve lezers, onthoudt deze twee principes, want hierdoor weet je: (1) dat wat je ook doet – hoe kwaad, hoe duister ook – je nooit helemaal verwijderd raakt van God; en (2) dat elk donkere moment van je leven niet zinloos is, maar eerder de aarde van waaruit iets nieuws en moois kan ontkiemen.

Veel zegen in het nieuwe jaar!

TS