Verdiepen

Hier vind je achtergrondinformatie bij het thema, voedsel voor je spiritualiteit
en tips voor de geloofsopvoeding.

Wat is er in Betlehem te zien?

Op weg naar Betlehem

Tweeduizend jaar geleden stond de bewegende ster stil boven Betlehem, de stad van Koning David en de plaats waar de Messias voorbestemd was om geboren te worden. Daar is Jezus geboren. Daarna zijn de herders naartoe gekomen, en de magiërs, om Jezus te vereren. En tot op de dag van vandaag blijven mensen naar Betlehem komen – letterlijk, maar ook in hun gedachten – om hun geloof. Ze willen gevoed worden in dit ‘huis van brood’ (de letterlijke betekenis van het Hebreeuwse bet lechem).

Maar wat moeten we ons hierbij voorstellen? Waarnaar zijn mensen op zoek, en wat vinden ze in Betlehem? Voor iedere persoon zal de zoektocht anders zijn, maar aan de hand van kunst kunnen we daar wel meer inzicht in krijgen. Daarom wil ik nu aandacht vragen voor drie mooie afbeeldingen van de geboorte van Jezus. Elk op hun eigen manier belichten ze het zo vertrouwde en toch mysterieuze verhaal van zijn komst.

Jezus de Redder

De eerste afbeelding is een moderne Roemeense icoon, die veel symbolen en verhaallijnen overneemt vanuit de zeer oude Byzantijnse traditie. Hier krijgen we op één doek een overzicht van het verhaal. Verschillende momenten worden bij elkaar gebracht. Dat zijn (met de klok mee: begin rechts boven): de aankondiging van de geboorte aan de herders; het kindje Jezus wordt gewassen door twee vroedvrouwen; Jozef luistert naar de profetie van Jesaja over Jezus; de magiërs reizen naar Bethlehem. Maria knielt en Jezus ligt in het midden. Opvallend is dat Jezus niet in een voerbak ligt, maar op een witte steen die doet denken aan zijn begrafenis, net als de witte doeken waarin hij gewikkeld is, en het grot waarin hij ligt. Dit icoon benadrukt dat de redding door deze Redder zijn voltooiing vindt in zijn dood en verrijzenis. Symbolisch verwijst het (donkere) licht van de ster naar Jezus.

Voor westerse ogen zijn de hier afgebeelde vroedvrouwen misschien nieuw. Die vinden we niet terug in de Bijbel, maar ze worden genoemd in andere oude bronnen. Wellicht ook verassend is het Jesaja-figuur. Deze profeet, goed bekend van de Adventslezingen, komen we ook niet zo vaak tegen in westerse schilderijen. Soms wordt deze geschilderde figuur in het Oosten gezien als de Verleider (de duivel), aangekleed als een herder. Zodanig probeert hij Jozef aan het twijfelen te brengen over de wonderlijke zwangerschap van Maria. Zulke elementen herinneren ons eraan dat het kerstverhaal, hoe dan ook, altijd een spannend verhaal blijft, waar bedreigingen altijd op de loer liggen.

Lieflijkheid

De tweede afbeelding, geschilderd in 1622 door de Utrechter Gerard van Honthorst, zal vertrouwd overkomen, denk ik, dankzij de eenvoudige, traditionele compositie en de herkenbare, Nederlandse gezichten. Wat hier heerst is blijheid, lieflijkheid, sereniteit. We zien op de gezichten de goedheid van de mens en zijn ontvankelijkheid voor God. De sfeer is wat je graag proeft in je eigen huis in de kerstdagen. De jonge herder lacht en draait zich om, om zijn geluk te delen met iemand anders. (Ziehier “de vreugde van het evangelie”.) Maar wat vooral opvalt is de witte, stralende Jezus. Dit is een verwijzing naar onder meer Johannes 1,9 (“Het ware licht was er, dat elke mens verlicht en dat in de wereld moest komen”), maar ook naar een visioen van de Heilige Brigitta van Zweden.

Het vuur moet ontstoken worden

De derde en laatste afbeelding, uit 1403, werd geschilderd door de Dortmunder Konrad von Soest. Bijzonder boeiend hier is het beeld van Jozef, die voor de verandering een taak heeft bij de geboorte van Jezus. Hij stookt een vuur, zodat iedereen warm blijft. Zo worden we herinnerd aan de praktische, menselijke werkelijkheid van de geboorte. Kijk hoe Jezus zijn verzorgende moeder vastpakt. In de Heilige Familie hadden ze elkaar nodig.

Wat vindt men in Bethlehem? Brood voor de ziel, zou ik zeggen. Men vindt licht, een Redder (het brood des levens), en vreugde in de gezelschap van medebewonderaars. Wat is dit toch een mooi feest!

TS