Verdiepen

Hier vind je achtergrondinformatie bij het thema, voedsel voor je spiritualiteit
en tips voor de geloofsopvoeding.

Wat is wijsheid?

Dit hoorde ik een arts een keer zichzelf afvragen, terwijl ik verdoofd lag op een operatietafel. Hij keek via een monitor naar mijn binnenste en zei, “Hmm… wat is wijsheid?”
Zo’n vraag wil je niet horen als je onder het mes ligt, maar het is zeker een goede vraag in het algemeen, en met name in deze tijd, waar we aan alle kanten bevraagd worden door klimaatverandering, de pandemie, immigratie, technologische ontwikkelingen en meer. Het verbaast me dus niet dat zoveel mensen nu kampen met depressie, burnout, oorsuizen en dergelijke kwalen. Ik voel mijn eigen bloedruk omhoog schieten, wanneer ik aan al die problemen denk!

Wijsheid op school
Ja, wijsheid kunnen we goed gebruiken, maar dan is het wel gek dat wij het er bijna nooit over hebben. Mijn kinderen hebben heel hun lagere en middelbare onderwijs doorgebracht op katholieke scholen – prima scholen in het algemeen. Maar terwijl er in die scholen veel sprake was van het ontwikkelen van sociale en cognitieve vaardigheden, nooit hoorde ik iets over ‘wijsheid’. Is wijsheid, net als ‘de liefde’ te hoog gegrepen voor een school? Zelf denk ik, Why not shoot for the stars? Waarom zouden wij leerdoelen niet formuleren in het licht van wat het hoogst haalbare is voor de mens – en dan denk ik dat de volmaakte mens diegene is die met heel zijn hart lief kan hebben en die in al zijn beslissingen wijs is.

Wijsheid in de Christelijke traditie
Vanuit de christelijke traditie hebben wij veel te bieden dat van toepassing kan zijn bij deze vorming. Niet alleen de Bijbel, met daarin naast het Evangelie ook de wijsheidsliteratuur uit het Oude Testament (Job, Psalmen, Spreuken, Prediker, Hooglied, Wijsheid, Wijsheid van Jezus Sirach); niet alleen het voorbeeld van heiligen die door de eeuwen heen wijsheid in de praktijk hebben laten zien; maar ook een bereidheid om de beste inzichten vanuit de omliggende cultuur (‘de wereld’) op te nemen in de eigen denkwijze. Een goed voorbeeld hiervan heeft te maken met het gedachtengoed rond wijsheid zelf.
In de dertiende eeuw heeft Thomas van Aquino de filosofie van Aristoteles geïntegreerd in de christelijke leer, met onder meer Aristoteles’ denken over de deugden. In het schema van Aristoteles is wijsheid de hoogste van de vier kardinale deugden (de kern-deugden): wijsheid, rechtvaardigheid, zelfbeheersing en moed. (Wijsheid is de hoogste deugd omdat deze laat zien of de andere deugden goed toegepast worden.)
In zijn verdere uitwerking verbond Thomas deze deugden met de drie hogere, ‘goddelijke’ deugden (geloof, hoop en liefde – zie 1 Korintiërs 13). Voor een recenter voorbeeld van hoe de Kerk gebruik maakt van ‘wereldse’ perspectieven', zie hoe paus Franciscus hedendaagse discussies over het milieu geïncorporeerd heeft in zijn encycliek Laudato si.

Zoals altijd het geval is, is het beste wat de christelijke traditie te bieden heeft op dit gebied zijn verwijzing naar God. Met alleen zichzelf (zonder God) als referentiekader blijft de mens beperkt tot wat zijn eigen kunnen en durf toelaat. Maar God maakt mogelijk dat we breder en dieper kijken, en dat we onszelf als mensen overstijgen in wijsheid en liefde. De heilige Geest spreekt door de Bijbel, en in heel de schepping zijn sporen van Gods aanwezigheid terug te vinden. Bovendien kan God, de bron van alle wijsheid, ons wijsheid schenken als wij ernaar vragen (Jakobus 1,5). Dus bid ik met de heilige Paulus:

Moge God uw innerlijk oog verlichten om te zien, hoe groot de hoop is waartoe Hij u roept, hoe rijk de heerlijkheid van zijn erfdeel… en hoe overgroot zijn macht in ons die geloven. (Efeziërs 1,18-19).

Tim Schilling